Przypada on w rocznicę zamordowania przez Niemców w 1944 roku w Markowej bohaterskiej rodziny Ulmów - Józefa i jego ciężarnej żony Wiktorii oraz ich sześciorga dzieci, a także ośmiorga ukrywanych przez nich Żydów. Zbrodnia stała się jednym z symboli martyrologii Polaków mordowanych przez Niemców za niesienie pomocy Żydom.

Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów jest wyrazem czci dla naszych rodaków, którzy okazując miłosierdzie i współczucie, pomagali Żydom w czasie okupacji niemieckiej. Polacy ratujący Żydów są najliczniejszą grupą wśród osób, które otrzymały nadawany przez izraelski Instytut Pamięci Yad Vashem medal "Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata". Honorowane są nim osoby, które z narażeniem życia, z pobudek humanitarnych chroniły Żydów w czasie okupacji. Wśród ponad 26 tysięcy odznaczonych jest blisko 7 tysięcy Polaków.

Polacy różnie motywowali swe bohaterskie czyny - miłością bliźniego, nauką Kościoła, obywatelskim obowiązkiem czy zwykłą ludzką przyzwoitością. Niezależnie od tego każdy przejaw pomocy świadczonej ukrywającym się Żydom był wyrazem największego heroizmu, ze względu na grożącą za to karę śmierci, ustanowioną przez Niemców na terenie okupowanej Polski.

Pomoc miała charakter zarówno indywidualny, jak i instytucjonalny. Przykładem tej drugiej była działalność Rady Pomocy Żydom pod konspiracyjnym kryptonimem „Żegota”, tajnej organizacji, będącej organem polskiego rządu na uchodźstwie. Została powołana w grudniu 1942 roku. Była jedyną w okupowanej przez Niemców Europie instytucją państwową, ratującą Żydów od zagłady.

Według ustaleń historyków, za pomoc Żydom życie w czasie II wojny światowej życie straciło około tysiąca Polaków.

Z inicjatywą ustanowienia nowego święta państwowego wyszedł jesienią ubiegłego roku prezydent Andrzej Duda, następnie ustawa została przegłosowana przez Sejm, a 14 marca także przez Senat. Poprawki sejmowej opozycji, by obchodzić święto dopiero od przyszłego roku, zostały odrzucone. Prezydent podpisał ustawę 21 marca.

W 1995 roku małżeństwo Ulmów zostało pośmiertnie odznaczone medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”. W 2003 roku rozpoczął się proces beatyfikacyjny 122 polskich ofiar niemieckiego nazizmu, wśród których znaleźli się Józef i Wiktoria Ulmowie oraz szóstka ich dzieci. W 2011 roku zakończył się diecezjalny etap procesu.

Dwa lata temu w Markowej otwarto Muzeum Polaków Ratujących Żydów. Otrzymało imię rodziny Ulmów.