Machina Czasu
Radio SzczecinRadio Szczecin » Machina Czasu
Mikołaj Kopernik. Fot. pixabay.com
Mikołaj Kopernik. Fot. pixabay.com
"Wstrzymał słońce, ruszył ziemię. Polskie go wydało plemię." Autorem tego powszechnie znanego dwuwiersza o Mikołaju Koperniku jest Jan Niepomucen Kamiński. Został on opublikowany w 1828 roku.
Przyjmuje się, że genialny astronom urodził się 19 lutego 1473 roku. Piotr Łopuszański, autor książki "Mikołaj Kopernik. Nowe oblicze geniusza", twierdzi, że bardziej prawdopodobna jest data 1 marca, ponieważ wówczas obowiązywał inny kalendarz niż obecnie – juliański. Nie ulega jednak wątpliwości, że było to 550 lat temu. Z tej okazji, a także czterysta osiemdziesiątej rocznicy śmierci naszego najbardziej rewolucyjnego naukowca, Senat RP przyjął uchwałę ustanawiającą 2023 Rokiem Mikołaja Kopernika.

My jednak przeniesiemy się 50 lat wstecz, by sprawdzić, jak wówczas fetowano Kopernika oraz by dowiedzieć się, co wspólnego miał wielki astronom z wsią Dojki Wielkie i ze Szczecinem.
Srebrna łyżeczka, którą mama Pani Elżbiety włożyła do drewnianego pudełka, w którym dziewczynka została przetransportowana na tzw. aryjską stronę. Fot. ze strony zapispamieci.pl
Srebrna łyżeczka, którą mama Pani Elżbiety włożyła do drewnianego pudełka, w którym dziewczynka została przetransportowana na tzw. aryjską stronę. Fot. ze strony zapispamieci.pl
Elżbieta Ficowska (w środku) w towarzystwie Zuzanny Stawińskiej, prawnuczki siostry Aleksandry Gawrych, Sprawiedliwej oraz autorki "Machiny czasu". Fot. Robert Stachnik [Radio Szczecin]
Elżbieta Ficowska (w środku) w towarzystwie Zuzanny Stawińskiej, prawnuczki siostry Aleksandry Gawrych, Sprawiedliwej oraz autorki "Machiny czasu". Fot. Robert Stachnik [Radio Szczecin]
"Twoje matki obie" - ten wiersz napisał Jerzy Ficowski i dedykował żonie, "Biecie z miłością".

Pod Torą nadaremną
pod uwięzioną gwiazdą
urodziła cię matka

masz dowód na nią
niezbity nie zabity
bliznę pępka
znak rozstania na zawsze
które cię nie zdążyło zaboleć

to wiesz

Potem spałaś w tobołku
wyniesionym z getta
ktoś powiedział że w skrzynce
skleconej gdzieś na Nowolipiu
z dopływem powietrza
bez dopływu strachu
ukrytej w wozie z cegłą

Wymknęłaś się w tej trumience
zbawiona ukradkiem
z tamtego świata na ten świat
aż na aryjską stronę
i ogień zajął
pusty kąt po tobie

Więc nie płakałaś
płacz bywał śmiertelny
luminal cię usypiał
swoją kołysanką
I prawie cię nie było
żebyś mogła być

A matka
ocalona w tobie
mogła już wstąpić w tłumną śmierć
szczęśliwie niecała
mogła zamiast pamięci dać ci
na odjezdne
podobieństwo do siebie
i datę i imię

aż tyle

I zaraz się zakrzątnął
koło twego snu
ktoś przygodny naprędce
i został już na długie zawsze
i obmył cię z sieroctwa
i spowinął w miłość
i stał się odpowiedzią
na twoje pierwsze słowo

To twoje matki obie
nauczyły cię
tak nie dziwić się wcale
kiedy mówisz
J e s t e m

Gościem "Machiny czasu" będzie Elżbieta Ficowska - działaczka społeczna, pedagożka, autorka książek dla dzieci, była przewodnicząca Stowarzyszenia Dzieci Holocaustu. Będzie to opowieść o pamięci i jej braku, tożsamości, odwadze i brawurze, o miłości, no i oczywiście o matkach.
Fot. pixabay.com
Fot. pixabay.com
13 lutego obchodzony jest światowy dzień radia. Z tej okazji przedstawiamy Radio Szczecin od kuchni. Dodajmy - kuchni w remoncie.
O częściach zamiennych do maszyn rolniczych, wysokim rachunku za telefon do Noblisty, radiowym peronie 9 i 3/4, przewinieniu Anny K., roli reklamówek w wędrówce po bagnie, mrówce na meczu oraz ginących dinozaurach - te i inne radiowe historie opowiedzą: Katarzyna Krzywiec, Joanna Skonieczna, Katarzyna Wolnik-Sayna, Małgorzata Frymus, Małgorzata Furga, Anna Arabska-Szmajdzińska, Krzysztof Ślusarz, Ryszard Brodziński, Jarosław Gowin, Robert Stachnik i Janusz Wilczyński. Dziękuję, Koleżanki i Koledzy z Radia Szczecin. Wszystkiego najlepszego! Żeby ciągle było trzeba, żeby ciągle było można...
Znak rodła. Tablica na wieży zegarowej Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie. Fot. Tomasz Wieczorek
Znak rodła. Tablica na wieży zegarowej Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie. Fot. Tomasz Wieczorek
Fot. Tomasz Wieczorek
Fot. Tomasz Wieczorek
Fot. Tomasz Wieczorek
Fot. Tomasz Wieczorek
Fot. Tomasz Wieczorek
Fot. Tomasz Wieczorek
Fot. Tomasz Wieczorek
Fot. Tomasz Wieczorek
Fot. Tomasz Wieczorek
Fot. Tomasz Wieczorek
Fot. Tomasz Wieczorek
Fot. Tomasz Wieczorek
Fot. Tomasz Wieczorek
Fot. Tomasz Wieczorek
Godło z Konsulatu Polskiego w niemieckim Szczecinie. Fot. Tomasz Wieczorek
Godło z Konsulatu Polskiego w niemieckim Szczecinie. Fot. Tomasz Wieczorek
"Znakiem Polaków w Niemczech jest RODŁO. Znak wiernej rzeki Wisły, kolebki Narodu Polskiego i znak królewskiego Krakowa, kolebki kultury polskiej. Oto nasze Rodło, które nie jest herbem, ani godłem ale znakiem łączności z całym Narodem Polskim i jego duszą”.
Taki napis widnieje na granitowym kamieniu umieszczonym 5 lipca 2005 roku na Placu Rodła w Szczecinie. To słowa Edmunda J. Osmańczyka - publicysty, politologa i polityka, działacza mniejszości polskiej w Niemczech, który jest autorem słowa "rodło".

Wspólnie z Tomaszem Wieczorkiem - przewodnikiem miejskim, pracownikiem Centrum Informacji Kulturalnej i Turystycznej Zamku Książąt Pomorskich, autorem licznych publikacji na temat Szczecina i regionu, w tym "Szlak znaku Rodła w Szczecinie" - wybierzemy się na wędrówkę po mieście i... po czasie.
Zdzisław Karczewski (w najniższym rzędzie, w środku) w gronie współpracowników 1945 r. Fot. ze zbiorów Radia Szczecin
Zdzisław Karczewski (w najniższym rzędzie, w środku) w gronie współpracowników 1945 r. Fot. ze zbiorów Radia Szczecin
"Melduję nową stację nadawczą na usługach prawdy o odrodzonej demokratycznej Polsce. Melduję, że rozkaz został wykonany. Szczecin żyje. Szczecin przemawia. Szczecin całemu światu dowodzi mową polską, że jest polski i polski pozostanie." Te słowa pochodzą z przemówienia, które z okazji nadania przez Radio Szczecin pierwszej, próbnej audycji wygłosił jej dyrektor, Zdzisław Karczewski. Było to 25 grudnia 1945 roku. Nieco ponad miesiąc później, bo 27 stycznia 1946 r. nastąpiło oficjalne otwarcie rozgłośni.
To właśnie Karczewski stwierdził, nie bez racji, że sygnałem szczecińskiego radia powinna być syrena statku. A że wówczas radio nie dysponowało jeszcze przenośną aparaturą nagrywającą, wziął sprawę w swoje ręce. A dokładnie - wziął w ręce butelkę po winie, zaczerpnął powietrza i... zagrał na butelce tak, że ponoć nawet fachowcy nie rozpoznawali, że nie jest to oryginalny sygnał syreny statku.

Bohaterem "Machiny czasu" jest dziś pierwszy dyrektor Radia Szczecin, aktor teatralny i filmowy (znany z takich ról jak wujka Johna w "Samych swoich" czy pułkownika Tomaszewskiego z "Ogniomistrza Kalenia"), ale i lekkoatleta, sprawozdawca sportowy, postać kolorowa i ciekawa - Zdzisław Karczewski. Opowie o nim dr Wojciech Lizak, historyk, antykwariusz, autor wielu publikacji i wystaw, twórca 'Muzeum Dziedzictwa Narodowego", inicjator i uczestnik wielu debat na temat tożsamości naszego miasta. Pan Wojciech ma w swoich zbiorach pamiątki po Zdzisławie Karczewskim.

* Wspomniana w opowieści Zdzisława Karczewskiego ulica Mariana Buczka (przy której stał budynek, pierwotnie zarekwirowany dla redakcji Radia Szczecin, który - jak wspominał Karczewski - zmieściłoby się nawet ministerstwo) to dzisiejsza ulica Józefa Piłsudskiego. Ta opowieść pochodzi z audycji z archiwum Radia Szczecin.
Faksymile pamiątek: dokumentów, zdjęć, plakatów, listów Ireny Jarockiej ze specjalnego, kolekcjonerskiego wydania książki "Irena Jarocka o sobie". Fot. Agata Rokicka [Radio Szczecin]
Faksymile pamiątek: dokumentów, zdjęć, plakatów, listów Ireny Jarockiej ze specjalnego, kolekcjonerskiego wydania książki "Irena Jarocka o sobie". Fot. Agata Rokicka [Radio Szczecin]
Okładka książki "Irena Jarocka o sobie". Fot. materiały promocyjne wydawnictwa Szelest
Okładka książki "Irena Jarocka o sobie". Fot. materiały promocyjne wydawnictwa Szelest
Irena Jarocka jest piosenkarką, która – mimo że od jej śmierci upłynęło niemal dokładnie (bo 21 stycznia) 11 lat – ma grono wiernych wielbicieli. Całkiem spora jest też grupa słuchaczy, dla których czas Jarockiej - ale i innych gwiazd polskiej estrady, takich jak Anna Jantar, Urszula Sipińska, Anna German, Maryla Rodowicz, Krystyna Prońko, Krzysztof Krawczyk, Czesław Niemen, Marek Grechuta czy grupy: Dwa plus Jeden, Czerwone gitary, Skaldowie - jest jednym z najlepszych, jeśli nie najlepszym, okresem w historii polskiej piosenki.
„Irena Jarocka o sobie” – to książka Marioli Pryzwan, która nie po raz pierwszy opowiada o swojej idolce. Tym razem oddaje głos piosenkarce. Wykonała benedyktyńską pracę, wybierając z wywiadów udzielonych przez artystkę fragmenty i układając je w opowieść Jarockiej o sobie samej.
Dziennikarka, która dobrze znała Irenę Jarocką, Maria Szabłowska po przeczytaniu książki napisała: „Ale jak to jest ułożone i zredagowane! Czułam się tak, jakby Irena opowiadała mi jeszcze raz historię swego życia, jak to ona – szczerze, bez upiększeń”.
Gościem „Machiny czasu” jest dziś Mariola Pryzwan, biografka nie tylko Ireny Jarockiej, ale również Marii Dąbrowskiej, Haliny Poświatowskiej, Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, Władysława Broniewskiego, Anny Jantar, Anny German i Zbigniewa Cybulskiego.
Świąteczna szopka w szczecińskiej katedrze. Fot. Olaf Nowicki [Radio Szczecin/Archiwum]
Świąteczna szopka w szczecińskiej katedrze. Fot. Olaf Nowicki [Radio Szczecin/Archiwum]
Tradycja tzw. żywych szopek sięga średniowiecza. Autorem pomysłu jest św. Franciszek z Asyżu, który jako pierwszy nakazał budowę naturalnych rozmiarów stajenki, w której umieścił zwierzęta oraz ludzi odgrywających sceny z życia Świętej Rodziny. Na początku jasełka (bo tak zaczęto nazywać żywą szopkę) związane były z kościołem, ale później straciły swój wyłącznie sakralny charakter i stały się rodzajem teatrzyku. Z tej tradycji powstały też szopki noworoczne jako rodzaj satyrycznego przeglądu tego, co najważniejsze w minionym roku. W Radiu Szczecin pierwszą szopkę noworoczną wyemitowano już w 1958 roku. Ale szopka! - to tytuł dzisiejszej „Machiny czasu”.

W audycji wykorzystano fragmenty szopek noworocznych z archiwum Radia Szczecin z lat 50., 60. i 70.
Jedna ze słynnych wycinanek Wisławy Szymborskiej. Wystawa pt. "Tak wygląda prawdziwa poetka. Listy i kolaże Wisławy Szymborskiej do Joanny Kulmowej" w Willi Lentza w Szczecinie. Fot. Agata Rokicka [Radio Szczecin]
Jedna ze słynnych wycinanek Wisławy Szymborskiej. Wystawa pt. "Tak wygląda prawdziwa poetka. Listy i kolaże Wisławy Szymborskiej do Joanny Kulmowej" w Willi Lentza w Szczecinie. Fot. Agata Rokicka [Radio Szczecin]
Tomy korespondencji Wisławy Szymborskiej wydane przez Znak. Materiały promocyjne
Tomy korespondencji Wisławy Szymborskiej wydane przez Znak. Materiały promocyjne
Tomy korespondencji Wisławy Szymborskiej wydane przez a5. Materiały promocyjne
Tomy korespondencji Wisławy Szymborskiej wydane przez a5. Materiały promocyjne
„Niełatwo mieszkać w Polsce po nagrodzie Nobla, oj niełatwo. Dla jednych mam być od tej pory Królową Korony Polskiej, z nożyczkami do przecinania różnych wstęg orz młotkiem do wbijania gwoździ sztandarowych w rękach. Dla drugich jestem w dalszym ciągu zagorzałą bolszewiczką, która była szczera tylko w dwóch pierwszych tomikach, a potem przez 40 lat uprawiała chytry kamuflaż żeby przypodobać się tym naiwnym Szwedom. Są również i tacy, którzy panią Wiesławę Szymborską czytali od zawsze, więc chyba zasłużyli na to, żeby się z nimi teraz tą nagrodą pokojową Nobla podzieliła. Zwłaszcza biednym parafiom coś się należy”.

To fragment listu Wisławy Szymborskiej do poety, Stanisława Barańczaka, który był tłumaczem jej poezji, ale i przyjacielem. O przyjaciołach Pani Wisławy, także w obliczu "tragedii sztokholmskiej" - w świątecznej „Machinie czasu”. Zapraszam wraz z gościem, Michałem Rusinkiem, kiedyś sekretarzem Noblistki, a obecnie prezesem Fundacji jej imienia - w 1 dzień świąt czyli w niedzielę po 20.

„Wolę siebie lubiącą ludzi niż siebie kochającą ludzkość" (Wisława Szymborska "Możliwości").
Józef Mackiewicz jako ułan 3. Pułku Strzelców Konnych. 1919 rok
Józef Mackiewicz jako ułan 3. Pułku Strzelców Konnych. 1919 rok
Prawda jest ciekawsza od fikcji - twierdził bohater dzisiejszej "Machiny czasu". Józef Mackiewicz - pisarz, dziennikarz, publicysta, nieprzejednany wróg komunizmu i narodowego socjalizmu. W czasach PRL - z uwagi na to, że był pisarzem emigracyjnym, a poza tym krytykował to, co się działo w kraju rządzonym przez komunistów - jego twórczość była zakazana, ale paradoksalnie - przez emigracyjne spory - był skazany na zapomnienie także w wolnej Polsce, po 1989 roku.
Gościem "Machiny czasu" jest prof. Włodzimierz Bolecki, teoretyk i historyk literatury z Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, autor wielu książek, m.in. "Ptasznik z Wilna" oraz "Wyrok na Józefa Mackiewicza".
Fot. pixabay.com
Fot. pixabay.com
Niedawno obchodziliśmy Barbórkę, święto górników. A właściwie nie obchodziliśmy, bo w tym roku to kiedyś wielkie święto przeszło praktycznie bez echa.
Za czasów PRL świętowała cała Polska. Był to element propagandy, ale nie tylko o to chodziło. Bo jak pisze Adam Frużyński w swoim artykule "Reforma, której nie było": "W systemie gospodarczym Polski Ludowej górnictwo węgla kamiennego zawsze odgrywało szczególną rolę. Od momentu jej powstania węgiel kamienny był najważniejszym surowcem energetycznym, metalurgicznym i chemicznym. Z tego paliwa korzystało też kilka milionów gospodarstw domowych, gdzie spalano go w kuchenkach, piecach kaflowych, instalacjach centralnego ogrzewania, piecykach łazienkowych. Przez cały okres istnienia PRL był on najważniejszym towarem eksportowym, a za uzyskiwane z jego sprzedaży dewizy socjalistyczna gospodarka importowała niezbędne do jej funkcjonowania surowce, maszyny, towary konsumpcyjne. Spłacano nimi zaciągnięte pożyczki zagraniczne oraz pokryto koszty odszkodowań za znacjonalizowany w Polsce majątek. Dlatego też sprawne funkcjonowanie górnictwa miało dla komunistycznych władz ogromne znaczenie, a symbolem dynamicznego rozwoju kraju stały się coraz większe ilości pozyskiwanego „czarnego złota”, jak wtedy nazwano węgiel kamienny."
Gościem "Machiny czasu" jest Anna Neugebauer, animatorka wydarzeń kulturalnych, gospodyni 'Saloniku u Anny". Nie wszyscy wiedzą – nawet ci, którzy ją znają – że z wykształcenia jest górnikiem.
3456789