Machina Czasu
Radio SzczecinRadio Szczecin » Machina Czasu
  • 1469 - urodził się Niccolo Machiavelli, historyk, filozof i dyplomata. Był florenckim historykiem, filozofem i dyplomatą. Wykonywał różne misje w służbie republiki, zreorganizował też armię. Zasłynął również jako wybitny pisarz polityczny, autor prac takich jak "Uwagi Machiawela wysnute z Liwiusza historii rzymskiej" czy "Historie florenckie". Największą sławę przyniosło mu jednak dzieło "Książę" (1532), w którym wyłożył podstawowe zasady działania skutecznego polityka. Według tej doktryny, nazwanej później makiawelizmem, główne motywy działań ludzkich to żądza władzy i posiadania. Dlatego w myśl reguły „cel uświęca środki” autor zalecał w polityce racjonalne stosowanie przemocy, podstępu i obłudy. Machiavelli był też autorem poematów, nowel oraz komedii obyczajowych.1791 - uchwalenie Konstytucji 3 maja. Ustawa rządowa z 3 maja 1791 r. była pierwszym w Europie, a drugim na świecie (po konstytucji Stanów Zjednoczonych) aktem prawnym określającym podstawy ustrojowe państwa, czyli tzw. ustawą zasadniczą, nadrzędną wobec całego systemu prawno-ustrojowego. Konstytucja uchwalona z inicjatywy stronnictwa patriotycznego na Sejmie Wielkim, obradującym w latach 1788–1792, pozostawiła ustrój stanowy, lecz osłabiła pozycję magnaterii. Usunięto z sejmików szlachtę gołotę, a cenzus szlacheckiego urodzenia został ograniczony w prawie wyborczym przez dodanie cenzusu posiadania. Mieszczaństwu umożliwiono nobilitację, zaś mieszkańcom miast królewskich zapewniono m.in. wolności osobiste i prawo sprawowania urzędów. Potwierdzono też opiekę władzy państwowej nad Żydami i utrzymano poddaństwo chłopów. Zlikwidowano podział kraju na Koronę i Litwę, zmniejszono rolę senatu, zniesiono liberum veto i zakazano konfederacji. Wprowadzono też zasadę dziedziczenia tronu i osobistej odpowiedzialności monarchy. Zarządzanie krajem powierzono w terenie komisjom porządkowym cywilno-wojskowym. Ustawa rządowa miała być punktem wyjścia dalszych przemian ekonomiczno-społecznych i politycznych w Polsce, ale zanim weszła w życie, w 1792 r. wybuchła wojna z Rosją inspirowana przez działaczy konfederacji targowickiej i zakończona rozbiorem. Konstytucja 3 maja, której tradycje silnie propagowano w okresie pierwszych kilkunastu lat istnienia Królestwa Polskiego po 1815 r., do dziś pozostała jednak symbolem patriotyzmu i woli reformowania państwa w imię wspólnego dobra.
  • 1819 - Walerian Łukasiński założył Wolnomularstwo Narodowe. Systematyczne łamanie konstytucji Królestwa Polskiego przez władze carskie doprowadziło do odrodzenia ruchu niepodległościowego. W maju 1819 r. w Warszawie powstało Wolnomularstwo Narodowe – organizacja konspiracyjna kierowana przez majora Waleriana Łukasińskiego, wzorowana na strukturze masonerii. Wolnomularstwo Narodowe działało również w zaborze pruskim, lecz loże poznańskie były przeciwne koncepcji wiązania polskiego bytu państwowego z Rosją. Już w 1820 r. policja wpadła na trop organizacji. Łukasiński rozwiązał ją wówczas, a znaczna część jej członków weszła do Towarzystwa Patriotycznego.
  • 1952 - pierwsza audycja Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. W 1952 r. w Monachium powstało Radio Wolna Europa (ang. Radio Free Europe), nadające audycje m.in. w językach polskim, węgierskim, słowackim, czeskim, rumuńskim i bułgarskim. Rozgłośnia Polska RWE, kierowana przez Jana Nowaka-Jeziorańskiego, rozpoczęła nadawanie swych audycji 3 maja 1952 r. Jej celem było przełamanie jednolitości mediów podporządkowanych propagandzie i ideologii komunistycznej. Rozgłośnia była ogromnie popularna w kraju, choć zaciekle zagłuszana i zwalczana przez władzę. Odegrała ogromną rolę w informowaniu i kształtowaniu opozycyjnych postaw w społeczeństwie polskim. Po rozpadzie bloku wschodniego RWE została w 1995 r. przeniesiona do Pragi, a sekcja polska uległa stopniowej likwidacji.
  • 1981 - zainstalowanie największego na świecie zegara słonecznego. Zdawałoby się, że w XX wieku zegar słoneczny będzie już tylko świadectwem przeszłości. A jednak w maju 1981 r. w Muzeum Nauki w Richmond w stanie Virginia (USA) zamontowano największy na świecie zegar słoneczny. Kolumna tego urządzenia ma wysokość 7,5 m, a rzucany przez nią cień osiąga nawet 35 m długości. W czasie zrównania dnia z nocą cień ten przesuwa się z prędkością 17,8 centymetra na minutę.
  • 1731 - zmarł Daniel Defoe, angielski pisarz i publicysta, wybitny przedstawiciel epoki oświecenia, rzecznik racjonalizmu, liberalizmu i tolerancji religijnej, był inicjatorem formy kroniki satyrycznej. Zasłynął jako autor znakomitej relacji o dżumie londyńskiej "Dziennik roku zarazy". W swoich powieściach, takich jak "Dola i niedola sławnej Moll Flanders", "Roxana, czyli Szczęśliwa kochanka", łączył tradycję romansu łotrzykowskiego z tendencją moralistyczną i tematyką obyczajową. Najsłynniejszym dziełem Daniela Defoe jest powieść podróżniczo-przygodowa "Przypadki Robinsona Cruzoe" (1719), będąca sugestywną, niepozbawioną akcentów psychologicznych relacją o samotnej walce bohatera z naturą. Powieść stanowiła również krytykę kultury zachodniej z punktu widzenia Robinsona jako "cywilizowanego dzikusa".
  • 1792 - pierwsze wykonanie "Marsylianki". W kwietniu 1792 r. w Strasburgu pojawił się pomysł napisania pieśni dla formowanych tam wojsk rewolucyjnych. Podjął się tego zadania kapitan korpusu inżynierów i muzyk amator Claude-Joseph Rouget de Lisle. W nocy z 24 na 25 kwietnia powstała nowa pieśń, która następnego dnia została po raz pierwszy wykonana publicznie przez jej twórcę. Początkowo nosiła tytuł "Pieśń Armii Renu", lecz później, gdy została podchwycona przez żołnierzy rewolucji idących z Marsylii na Paryż, utrwaliła się nowy, do dziś używany tytuł "Marsylianka". Trzy lata później, 7 lipca 1795 r. pieśń ta została uznana za oficjalny hymn francuski. Po koronacji Napoleona I na cesarza i przez cały czas restauracji Bourbonów jej śpiewanie było jednak zabronione. Funkcję hymnu przywrócono "Marsyliance" w 1879 r. decyzją Izby Deputowanych.
  • 1986 - Awaria elektrowni atomowej w Czarnobylu. Rankiem 26 kwietnia 1986 r. w elektrowni nuklearnej w Czarnobylu na Ukrainie w wyniku niedbałego nadzoru technicznego doszło do awarii, która spowodowała skażenie dużych obszarów Europy Wschodniej i Północnej, głównie zaś wschodniej Białorusi. Władze ZSRR przez dwa dni nie podawały żadnych informacji o wypadku, utajniły też dane dotyczące zasięgu i strat spowodowanych napromieniowaniem otoczenia elektrowni. Spóźniona akcja ratunkowa sprawiła, że zginęły dziesiątki osób, a tysiące uległo niebezpiecznemu napromieniowaniu. Katastrofa odegrała ogromną rolę w obaleniu mitu o potędze ZSRR i stała się świadectwem bezdusznej polityki radzieckiej, nakierowanej wyłącznie na efekt propagandowy.
  • 1824 - zmarł Lord George Gordon Byron. Był najwybitniejszym angielskim poetą romantycznym. Ukończył uniwersytet w Cambridge, dużo też podróżował, zwłaszcza na południe Europy i na Bliski Wschód. Sławę przyniósł mu zbiór pieśni "Wędrówki Childe Harolda", a także powieści poetyckie "Giaur" i "Korsarz". W 1816 r. po romansie ze swoją przyrodnią siostrą Byron w atmosferze skandalu obyczajowego wyjechał z Anglii. Mieszkał potem w Szwajcarii i we Włoszech, po czym wyjechał do Grecji walczącej o niepodległość, gdzie zmarł na malarię w 1824 r. Wśród wielu jego dzieł na uwagę zasługuje zwłaszcza monumentalny poemat dygresyjny "Don Juan"', ukończony na krótko przed śmiercią poety, głośne były też jego dramaty "Manfred" i "Kain. Twórczość Byrona była dużo bardziej popularna na kontynencie niż w samej Anglii, wywarła też bardzo silny wpływ na rozwój polskiego romantyzmu. Poeta stworzył niezwykle popularny w romantyzmie typ bohatera zbuntowanego, obciążonego mroczną przeszłością i winą tragiczną – tzw. bohatera bajronicznego. Z takim wizerunkiem literackim doskonale harmonizowała biografia samego Byrona, który był dla młodych twórców wzorem poety romantycznego.
  • 1943 - wybuch powstania w Getcie Warszawskim kierowanego przez Żydowską Organizację Bojową z Mordechajem Anielewiczem na czele. Walka ta, z góry skazana na klęskę, była rozpaczliwym świadectwem protestu przeciwko ludobójstwu i eksterminacji Żydów. Powstanie w getcie warszawskim trwało do 16 maja 1943 r. i miało tragiczne konsekwencje. W walce zginęła większość powstańców, Niemcy zabili ponadto około 7 tys. osób, ponad 6 tys. spalili żywcem, a około 50 tys. wywieźli do obozu zagłady w Treblince.
  • 1763 - urodził się Józef Poniatowski, dowódca i polityk. Bratanek króla Stanisława Augusta, należy do grona czołowych polskich bohaterów narodowych. Był generałem, ministrem wojny i naczelnym wodzem wojsk Księstwa Warszawskiego, a także marszałkiem Francji. Początkowo służył w armii austriackiej, a od 1789 r. w wojsku polskim. W wojnie polsko-rosyjskiej w 1792 r. dowodził m.in. w zwycięskiej bitwie pod Zieleńcami, potem uczestniczył też niezbyt udanie w insurekcji kościuszkowskiej. Zrehabilitował się później jako minister wojny Księstwa Warszawskiego, którym był od 1806 r. W kampanii przeciw Austrii trzy lata później odznaczył się w bitwie pod Raszynem, następnie przeprowadził udaną operację w głębi Galicji. Podczas wojny z Rosją w 1812 r. dowodził 5. Korpusem Wielkiej Armii. Poległ w październiku 1813 r. w bitwie pod Lipskiem, wkrótce po swojej nominacji na marszałka Francji. W 1819 r. jego zwłoki złożono w katedrze na Wawelu.
  • 1794 - naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej Tadeusz Kościuszko ogłosił w obozie pod Połańcem słynny uniwersał, który ustanawiał instytucję dozorców, mających sprawować "opiekę rządową" nad chłopami i rozstrzygać spory między dworem a wsią. Chłopom nadano wolność osobistą i zapewniono nieusuwalność z ziemi tym spośród nich, którzy wypełniali świadczenia na rzecz dworu. Uniwersał zmniejszał ponadto pańszczyznę z 33% do 50%, a następnie zawieszał ją całkowicie uczestnikom powstania. Dokument ten, z założenia bardzo postępowy i opracowany "na wyrost", miał w gruncie rzeczy zapewnić napływ rekrutów do armii i przychylność wsi dla powstania.
  • 1840 - zmarł Caspar David Friedrich, malarz niemiecki. Był szczególnie znany z nastrojowych pejzaży o romantycznej symbolice. Z upodobaniem malował morze ("Morze lodowe", "Wschód księżyca na morzu"), a także ruiny i cmentarze, oddając w swoich obrazach charakterystyczny dla romantyzmu nastrój refleksji nad śmiercią i przemijaniem ("Krzyż w górach", "Pogrzeb mnicha"). W swoich obrazach artysta przeciwstawiał człowieka potędze natury, ukazanej z rozmachem i patosem, w charakterystycznej aurze poezji i tajemniczości. Obraz Friedricha pt. "Dwaj ludzie kontemplujący księżyc" to jedno z najsłynniejszych dzieł malarskich niemieckiego romantyzmu.
50 lat temu Krzysztof Dzikowski napisał słowa do "Małego Księcia", jednej z najpiękniejszych piosenek w historii polskiej muzyki. Muzykę napisał Ryszard Poznakowski, a pierwszą i najbardziej znaną wykonawczynią tego przeboju była Kasia Sobczyk, która ponoć z czasem przyzwyczaiła się do tego, że, kiedy skupiona zaczynała słowami „Gdzie jesteś Mały Książę? Gdzie?” z sali, niejednokrotnie rozbrzmiewał okrzyk, czasem kilka: „Tu! Tu jestem!”
  • 270 - Św. Walenty, biskup miasta Terni we Włoszech, został skazany za wiarę i stracony, a za datę jego śmierci przyjmuje się 14 lutego 270 r. Z jego postacią związane są legendy, mające potwierdzać jego patronat nad zakochanymi. Jedna z nich mówi, że dawał on wbrew zakazom Claudiusza II tajemne śluby (cesarz uważał, że żonaci młodzi ludzie mniej chętnie przyłączali się do jego armii). Inna, że uwięziony przywrócił wzrok córce swego strażnika, by ta mogła wyjść za mąż, lub też, że przekazał jej kartkę z napisem: „Od twojego Walentego”. Jego święto, przypadające 14 lutego, jest dniem, w którym przez wysłanie kartki lub ofiarowanie drobnego upominku okazuje się miłość bliskiej sercu osobie. Źródeł tego zwyczaju możemy doszukiwać się już w Cesarstwie Rzymskim, w którym data 14 lutego była wigilią Lupercaliów, święta płodności poświęconego Faunowi. Jednym z rytuałów było pisanie przez kobiety swoich imion na kartkach, które zostawiały w urnie. Kawalerowie natomiast losowali je i odszukiwali kobiety, które je napisały. W średniowiecznej Francji zaś uważano, że ptaki zaczynają zalecać się do siebie właśnie 14 lutego.
  • 1929 - Odkrycie penicyliny przez A. Fleminga. Był on młodym bakteriologiem, gdy przypadkowe odkrycie doprowadziło do jednego z największych wydarzeń w nowoczesnej medycynie. Pozostawiwszy nie przykryty talerz z kulturą bakterii zauważył, że pleśń, która pokryła bakterie, zabiła je. Wyodrębnił tę substancję jako penicylinę, a 14 lutego 1929 r. oficjalnie zaprezentował ją jako środek farmakologiczny przydatny do zwalczania infekcji bakteryjnych. Jednak terapeutyczne zastosowanie penicyliny jako antybiotyku wykazano dopiero w kilkanaście lat później, a wielka kariera tego środka nastąpiła w szpitalach polowych czasu II wojny światowej. W 1945 roku uczony ten został laureatem Nagrody Nobla.
  • 1989 - Irański ajatollah Ruhollah Homeini skazał na karę śmierci brytyjskiego pisarza Salmana Rushdiego (ur. 1947) za obrazę islamu w książce „Szatańskie wersety”.
  • 1812 - Urodził się Charles Dickens, pisarz angielski. „Klub Pickwicka”, „Dawid Copperfield”, „Mała Dorritt” - to najbardziej znane jego dzieła. Początkowo pracował jako dziennikarz i dopiero sukces czytelniczy „Klubu Pickwicka” skłonił go do zajęcia się tylko pisarstwem. Podejmował tematykę społeczną i obyczajową, niektóre postacie wiktoriańskiej Anglii przedstawiał w groteskowym świetle pełnym specyficznego angielskiego humoru, ale też wprowadzał w swych utworach atmosferę liryzmu, tajemnicy i baśniowości.
  • 1894 - Zmarł Adolphe Sax, wynalazca saksofonu. Był budowniczym instrumentów, skonstruował rodzinę instrumentów dętych: saksofonów (1840) i sakshornów (1845); od 1842 roku w Paryżu.
  • 1927 - Urodziła się Juliette Greco, piosenkarka francuska, której czas największej sławy przypadł na lata 50. i 60. XX wieku. Zadebiutowała w 1949 r. jako piosenkarka kabaretowa. Wykonywała piosenki poetyckie i dramatyczne, pisane przez czołowych przedstawicieli egzystencjalizmu, m.in. J.P. Sartre’a, A. Camusa, F. Mauriaca, J. Brela, do muzyki Ch. Aznavoura i J. Kosmy (stąd zwana muzą egzystencjalizmu lub muzą Saint-Germain-des-Près). Stworzyła własny oryginalny styl piosenki aktorskiej, charakteryzujący się maksymalną prostotą i siłą wyrazu (z tą dewizą korespondował także jej wygląd - niezmienna prosta czarna suknia bez ozdób, gładko zaczesane, krótko ścięte włosy i mocny ciemny makijaż).
  • 1984 - Pierwszy „spacer” człowieka w przestrzeni kosmicznej. Po raz pierwszy dokonali tego dwaj kosmonauci amerykańscy Bruce McCandless i Robert Stewart, którzy opuścili pokład wahadłowca „Challenger” na wysokości 259 km nad Hawajami. Nie używali lin zabezpieczających, a jedynie posługiwali się ręcznie sterowanymi silniczkami odrzutowymi umocowanymi na plecach. Oddalili się na odległość ok. 100 metrów od wahadłowca, po czym wrócili na pokład statku kosmicznego.
  • 1881 - Urodziła się Anna Pawłowa, wybitna rosyjska tancerka tańca klasycznego. Występowała w Petersburgu jako primabalerina, zaś w latach 1909 i 1911 równocześnie występowała w Les Ballets Russes Sergiusza Diagilewa. Później, po przeniesieniu się do Wielkiej Brytanii, kierowała własnym zespołem. Wybitne kreacje stworzyła m.in. w baletach „Giselle” A. Adama, „Jezioro łabędzie” P. Czajkowskiego i „Umierający łabędź” M. Fokina do muzyki C. Saint Saënsa.
  • 1958- W październiku 1957 roku Rosjanie umieścili na orbicie okołoziemskiej pierwszego sztucznego satelitę „Sputnika 1”. Niedługo potem, 31 stycznia następnego roku Amerykanie wysłali w przestrzeń własnego satelitę, „Explorer 1”. Tak rozpoczęła się radziecko-amerykańska rywalizacja w kosmosie. W odróżnieniu od „Sputnika”, który był kulą, satelita amerykański miał kształt ołówka, wysokość 2 metrów, promień 0,15 m i ciężar 14 kilogramów. Dzięki temu satelicie odkryto tzw. pasy van Allena (promieniowanie pierścieniowe Ziemi). „Explorer” krążył w odległości od 360 do 2545 km od Ziemi.
  • 1966 - Pierwsze lądowanie pojazdu kosmicznego na Księżycu. Związek Radziecki wysłał w kosmos pojazd Luna 9, który jako pierwszy bezpiecznie wylądował na powierzchni Księżyca.
  • 1921 - Urodził się Tadeusz Zawadzki, pseud. „Zośka”, podporucznik Armii Krajowej, pełniący funkcję zastępcy dowódcy Oddziału Specjalnego „Jerzy”, znany z popularnej lektury Aleksandra Kamińskiego „Kamienie na szaniec”. W przeciwieństwie do delikatnej, dziewczęcej urody (stąd przezwisko w szkole i pseudonim konspiracyjny), „Zośka” był urodzonym przywódcą. Harcmistrz, dowódca harcerskich Grup Szturmowych, kierował wieloma akcjami konspiracyjnymi, m.in. akcją uwolnienia polskich więźniów pod Arsenałem w Warszawie i pod Celestynowem. Poległ pod Sieczychami w sierpniu 1943 roku. Jego imieniem nazwano później najsłynniejszy batalion harcerski, okryty chwałą podczas powstania warszawskiego.1947 - W koncernie IBM powstał pierwszy komputer, który przetwarzał dane posługując się programami operacyjnymi.
  • 1965 - Zmarł Sir Winston Churchill, jeden z najznamienitszych polityków XX wieku, brytyjski mąż stanu, pisarz, doskonały mówca. Z wykształcenia i zamiłowania historyk, wcześnie związany z wojskiem i parlamentem, z czasem stał się wybitnym specjalistą i praktykiem w tych dwóch dziedzinach. Styl wygłaszanych mów, odwaga cywilna (udział w wojnie burskiej), upór w dążeniu do celu, ale także charakterystyczny, nieco groteskowy wygląd (pokaźna tusza i nieodłączne cygaro) zjednały mu wielu zwolenników w kraju i za granicą. W latach 1940-55 był premierem Wielkiej Brytanii z ramienia Partii Konserwatywnej i doskonale sprawdził się na tym stanowisku w trudnych latach II wojny światowej. Współtwórca koalicji antyhitlerowskiej. Uczestnik konferencji w Teheranie, Jałcie i Poczdamie, jako bodaj jedyny spośród koalicjantów zachodnich, trzeźwo oceniał zamiary i metody działania Stalina. W 1945 roku konserwatyści przegrali wybory, lecz Churchill nadal zajmował się polityką. W latach 1951-55 ponownie wybrany został premierem. Był autorem szeregu cennych prac, głównie historycznych, a także wielotomowych pamiętników („Druga wojna światowa”). Za swoją twórczość został w 1953 roku wyróżniony literacką Nagrodą Nobla.
  • 1972 - Poddał się ostatni żołnierz II wojny światowej. Fanatyzm lub, jak chcą niektórzy, silnie rozwinięte poczucie honoru, jest charakterystyczną cechą żołnierzy japońskich, którzy jeszcze w latach II wojny światowej kierowali się przepisami samurajskiego kodeksu bushido. Jedną z głównych zasad owego zbioru praw była zdecydowanie negatywna ocena postawy żołnierza poddającego się przeciwnikowi. W styczniu 1972 roku świat obiegła sensacyjna wiadomość o schwytaniu przez żandarmerię amerykańską w dżungli na wyspie Guam sierżanta Shoichi Yokoi - żołnierza japońskiego, który dopiero wtedy dowiedział się o zakończeniu wojny. Ukrywał się przez 28 lat. Zmarł w 1997 r. w wieku 82 lat.
  • 1492 - Zmarł Kazimierz Jagiellończyk, król Polski i Wielki Książę Litewski, młodszy syn Władysława Jagiełły. Jego zaplecze polityczne stanowiła średnia szlachta, zwłaszcza wielkopolska. W czasie swoich rządów musiał zwalczać opozycję związaną z kardynałem Zbigniewem Oleśnickim. Kazimierz pokonał Krzyżaków w wojnie trzynastoletniej (1454–1466) i powiększył obszar państwa o Pomorze Gdańskie, księstwo oświęcimskie i część Mazowsza. Dzięki rozważnej polityce dynastycznej umocnił dynastię Jagiellonów i zapewnił swej rodzinie czołową rolę w ówczesnej Europie Środkowej. Czasy Kazimierza Jagiellończyka były też dla Polski okresem rozkwitu gospodarczego i kulturalnego.
  • 1848 - Urodził się malarz, Paul Gauguin. Był początkowo marynarzem, później zaś urzędnikiem bankowym w Paryżu. Malarstwo traktował przeważnie jako rozrywkę, ale od 1883 r. całkowicie poświęcił się sztuce. Początkowo pozostawał pod silnym wpływem impresjonistów, z czasem jednak wytworzył własny styl, będący odbiciem refleksji i wrażeń z kolejnych podróży do Panamy i na Martynikę, a także z pobytu w Bretanii i kontaktów z Vincentem van Goghiem. W 1891 r. Gauguin wyjechał na Tahiti i Martynikę, gdzie pozostał już do końca życia, zafascynowany egzotyką odległych kultur. Pozostawił po sobie pamiętnik pisany na Tahiti.
  • 1959 - na wyspie White przeprowadzono pierwszą próbę techniczną z poduszkowcem, zwanym wówczas latającym talerzem. Pojazd ważył 3,5 tony, a jego napęd miał moc 540 koni mechanicznych, co pozwalało unieść maszynę na wysokość 30–40 cm od podłoża. Przemieszczanie się pojazdu następowało dzięki dwóm umieszczonym poziomo dyszom sprężonego powietrza.
1234567