Machina Czasu
Radio SzczecinRadio Szczecin » Machina Czasu
  • 1483 - Urodził się Marcin Luter, reformator religijny. Przybijając 31 października 1517 r. na drzwiach katedry w Wittenberdze 95 tez potępiających m.in. handel odpustami, zapoczątkował reformację Kościoła w Europie Zachodniej. Wkrótce doprowadziło to do powstania wyznań protestanckich (luteranizm i kalwinizm) i Kościoła ewangelicko-augsburskiego, który oderwał się od Kościoła katolickiego. Za swoją działalność Luter został wyklęty przez papieża, a skazany na banicję przebywał na zamku w Wartburgu.
  • 1891 - Zmarł Jean Arthur Rimbaud, poeta francuski. W wieku 15 lat wierszem „Gwiazdka sierot” zadebiutował na łamach paryskiej prasy. Utwory pisane rok później były już na tyle dojrzałe, że znalazły się w wydanym kilka lat później tomiku. W swojej twórczości zerwał ze wszystkimi zastanymi przez siebie poetykami, niezwykle swobodnie traktując konstrukcję swoich wierszy. Ówczesną obyczajowość bulwersował jego głośny związek uczuciowy z innym znakomitym poetą tego okresu – Paulem Verlaine’em.
  • 1909 - Urodził się Paweł Jasienica, pisarz historyczny. Był podczas II wojny światowej uczestnikiem kampanii wrześniowej, a następnie oficerem Armii Krajowej w Wilnie. Po wojnie został jednym z najpoczytniejszych polskich eseistów historycznych, zajmujących się zarówno dziejami Słowiańszczyzny, jak i realiami powstania styczniowego. Pisał o dziejach Polski niezwykle trzeźwo, nowatorsko i często wbrew obowiązującej linii propagandowej, przez co po wydarzeniach marcowych w 1968 r. został objęty zakazem publikacji. Dziełem jego życia była synteza dziejów Polski zawarta w książkach "Polska Piastów", "Polska Jagiellonów" i "Rzeczpospolita Obojga Narodów".
  • 1918 - Piłsudski i Sosnkowski przybyli do Warszawy prosto z więzienia w Magdeburgu.
  • 1980 - Zarejestrowany został Niezależny Samorządny Związek Zawodowy "Solidarność".
  • 1982 - Zmarł Leonid Breżniew, przywódca radziecki. Jego rządy w skali międzynarodowej charakteryzowały się umocnieniem mocarstwowej pozycji ZSRR i stworzeniem doktryny o ograniczonej suwerenności krajów socjalistycznych (tzw. doktryna Breżniewa), zastosowanej m.in. podczas inwazji na Czechosłowację, zaś w polityce wewnętrznej wstrzymaniem procesu destalinizacji, ale jednocześnie zaostrzeniem problemów ekonomicznych i politycznych.
  • 1903 - Willem Einthoven demonstruje kardiograf. Ten holenderski fizjolog i lekarz zaprezentował metodę diagnozowania chorób serca za pomocą galwanometru, który odczytywał zmiany elektryczne w mięśniu sercowym i zapisywał je w formie graficznej. Einthoven studiował zapisy graficzne działania zdrowego serca, aby następnie zdiagnozować działania anormalne. Wynaleziony przez niego system stał się podstawą współczesnej elektrokardiografii. W 1924 r. uczony otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny.
  • 1913 – W USA wprowadzono podatek dochodowy.
  • 1936 - Rozpoczęła się emisja pierwszej polskiej powieści radiowej. Nadawany w odcinkach utwór „Dni powszednie państwa Kowalskich” autorstwa Marii Kuncewiczowej był przeznaczony dla Wydziału Oświatowego Polskiego Radia i miał częściowo zastąpić nadawane na antenie pogadanki i prelekcje. Powieść dotyczyła codziennych problemów młodego małżeństwa. Była to wówczas zupełna nowość. Początkowo audycje miały przypominać słuchowisko, składać się z części dialogowych i z fragmentów epickich, w których pojawiałby się narrator. Szybko ograniczono jednak rolę narratora do krótkiego wstępu i zakończenia, zrezygnowano też z przerywania dialogu efektami akustycznymi. Nowością było również odtwarzanie każdej roli przez innego aktora.
  • 1957 - Pies Łajka w kosmosie. W październiku 1957 r. Rosjanom udało się umieścić na orbicie okołoziemskiej pierwszego sztucznego satelitę o nazwie Sputnik 1. Wystrzelony 3 listopada 1957 r. Sputnik 2 miał już na pokładzie żywy organizm – psa Łajkę. Misja, która miała na celu zbadanie wpływu podróży kosmicznej na organizm zwierzęcy, zakończyła się sukcesem, dzięki czemu w 1961 r. na orbitę poleciał pierwszy człowiek, radziecki kosmonauta Jurij Gagarin. Wkrótce do wyścigu o przestrzeń kosmiczną włączyli się Amerykanie, którzy w 1969 r. wysłali na Księżyc załogę statku kosmicznego Apollo 11.
  • 1963 – W Kołobrzegu odsłonięto pomnik Zaślubin Polski z Morzem.
  • 1728 - Urodził się James Cook, jeden z najsłynniejszych podróżników angielskich osiemnastego wieku, zorganizował w latach 1768–1779 trzy wyprawy dookoła świata. W czasie pierwszej z nich (1768–1871) odkrył Australię i ogłosił ją własnością Anglii, zapoczątkowując tym samym jej kolonizację. W dwu kolejnych wyprawach Cook dotarł m.in. do Tahiti, Nowych Hebrydów i Nowej Kaledonii, miał też zamiar odkryć tzw. przejście północno-zachodnie z Pacyfiku na Atlantyk. W 1779 r. zginął w potyczce z tubylcami w Zatoce Kealakekua na Hawajach.
  • 1782 - Urodził się Nicolo Paganini. Był najwybitniejszym skrzypkiem wirtuozem w dziejach wiolinistyki. Występował od 12. roku życia. Paganini wprowadził wiele nowości do sposobu gry na skrzypcach, a jego niespotykane możliwości techniczne i kontrowersyjny styl życia sprawiały, że posądzano go o kontakty z diabłem.
  • 1811- Urodził się Isaac M. Singer, wynalazca maszyny do szycia. W 1859 r. Singer rozpoczął w Bostonie masową produkcję, którą firmował własnym nazwiskiem.
  • 1858 - Urodził się Theodore Roosevelt, prezydent USA. Stany Zjednoczone pod jego przywództwem weszły na drogę polityki globalnej i imperialnej, zwłaszcza w rejonie Ameryki Środkowej i Południowej, włączyły się również aktywnie w politykę mocarstw europejskich. Rossevelt doprowadził m.in. do podpisania pokoju między Rosją a Japonią w 1905 r., za co otrzymał w następnym roku Pokojową Nagrodę Nobla.
  • 1854 - Urodził się Jean Arthur Rimbaud, poeta francuski, znakomity symbolista. W wieku 15 lat wierszem „Gwiazdka sierot” zadebiutował na łamach paryskiej prasy. Utwory pisane rok później były już na tyle dojrzałe, że znalazły się w wydanym kilka lat później tomiku. W swojej twórczości zerwał ze wszystkimi zastanymi przez siebie poetykami, niezwykle swobodnie traktując konstrukcję swoich wierszy. Do ich budowy bardzo często wykorzystywał odległe metafory i luźno powiązane obrazy, tworząc w ten sposób podwaliny pod powstanie stworzonego kilkadziesiąt lat później surrealizmu. Ówczesną obyczajowość bulwersował jego głośny związek uczuciowy z innym znakomitym poetą tego okresu – Paulem Verlaine’em. W 1875 r. nagle zaprzestał pisania, nigdy do niego już nie powracając.





  • 1939 - Komisarz Rzeszy na Warszawę Helmut Otto podpisał obwieszczenie o natychmiastowej konfiskacie wszelkich aparatów radiowych, które należy oddać do 5 listopada.
  • 1957 - W Chorzowie płkarska reprezentacja Polski pokonała drużynę ZSRR 2:1. Obie bramki dla Polski strzelił Gerard Cieślik.
  • 1972 - Urodził się Snoop Doggy Dogg, raper. Longplay „Doggy Style” był pierwszym w historii debiutanckim albumem, który od razu pojawił się na szczycie listy „Billboardu”. Poza samą muzyką wpływ na to miała z pewnością kryminalna przeszłość Dogga, doskonale pasująca do społecznych wyobrażeń gangsta rapera.
  • 1972 - W Warszawie zmarła Magdalena Samozwaniec, pisarka, autorka powieści satyryczno-obyczajowych.
  • 1973 - Królowa Elżbieta dokonuje oficjalnego otwarcia Opery w Sydney. Wybudowany w latach 1959–1973 budynek Sydney Opera House to jeden z symboli Australii. Bardzo charakterystyczny jest jego przypominający fale czy żagle statku dach. Ta jedyna na świecie opera usytuowana na wodzie gościła w swoich murach najznakomitszych tenorów świata. Wnętrze nie prezentuje się już tak imponująco, choć mieści się tu teatr, balet i kino oraz odbywają się koncerty.
  • 1984 - W "Dzienniku Telewizyjnym" podano informację o uprowadzeniu księdza Jerzego Popiełuszki. W kościele św. Stanisława Kostki w Warszawie zaczęły gromadzić się tłumy na mszy św., różańcu i Apelu Jasnogórskim.
  • 2008 - Warszawie zmarł Krzysztof Zaleski, reżyser teatralny, aktor.
  • 1815 - zginął Joachim Murat, jeden z najzdolniejszych dowódców francuskich ery napoleońskiej, był adiutantem i szwagrem Napoleona I, a później marszałkiem Francji i królem Neapolu. Walczył w wojnie hiszpańskiej, następnie dowodził kawalerią francuską w kampanii przeciw Rosji w 1920 r. Po upadku Napoleona walczył o zjednoczenie Włoch pod swoim berłem, przegrał jednak z Austrią w bitwie pod Tolentino w 1815 r., po czym zbiegł na Korsykę. Próbował później odzyskać władzę w Neapolu, został jednak schwytany i rozstrzelany 13 października 1815 r.
  • 1884 - przyjęto, że południk przechodzący przez obserwatorium astronomiczne w Greenwich na przedmieściach Londynu będzie południkiem zerowym. Czas miejscowy na południku zerowym uznano za tzw. uniwersalny czas średni, czyli GMT (Greenwich Mean Time). W stosunku do czasu uniwersalnego określa się na całym świecie tzw. strefy czasowe, zmieniające się o godzinę co 15 stopni długości geograficznej. 1921 - urodził się Yves Montand, francuski piosenkarz i aktor, pracował długo jako robotnik, m.in. w porcie w Marsylii. Z czasem rozpoczął karierę piosenkarską i zdobył wielką popularność, m.in. dzięki pomocy Edith Piaf, z którą występował w słynnej rewii Moulin Rouge. W 1944 r. debiutował jako aktor, zdobywając wkrótce uznanie francuskich reżyserów i publiczności. Wystąpił w wielu głośnych filmach, takich jak "Wrota nocy", "Cena strachu" i "Żyć aby żyć" czy "W kręgu zła".
  • 1925 - urodziła się Margaret Hilda Thatcher, polityk brytyjski, z wykształcenia chemik i prawnik. Podczas studiów związała się z Partią Konserwatywną, którą od 1959 r. reprezentowała w Izbie Gmin. W latach 1964–1970 pełniła funkcję rzecznika prasowego Partii Konserwatywnej, a w 1970 r. objęła stanowisko ministra nauki i wychowania. Pięć lat później została przewodniczącą partii, z którą odniosła zwycięstwo wyborcze i została pierwszą kobietą pełniącą funkcję premiera Wielkiej Brytanii. Wobec ogromnych trudności gospodarczych w kraju przyjęła twardą linię polityki wewnętrznej, m.in. zlikwidowała dotacje dla przedsiębiorstw państwowych, ograniczyła wpływy związków zawodowych i zdecydowała się na zwiększenie bezrobocia w celu powstrzymania inflacji. W zakresie polityki zagranicznej walczyła głównie z terroryzmem Irlandzkiej Armii Republikańskiej (IRA), doprowadziła też do udziału Wielkiej Brytanii w zwycięskiej wojnie z Argentyną o Falklandy. Twarda polityka Margaret Thatcher, zwanej Żelazną Damą, przyniosła jej wielką popularność i zaowocowała potrójną kadencją premiera. Po roku 1987 poparcie dla niej spadło, m.in. wskutek decyzji podatkowych rządu i rozłamu wewnętrznego wśród konserwatystów. Thatcher przegrała wówczas kolejne wybory na przewodniczącego Partii Konserwatywnej, a w 1990 r. zdecydowała się ustąpić ze stanowiska. Dwa lata później za swoje zasługi dla kraju otrzymała tytuł szlachecki.
  • 1941 - urodził się Paul Simon, amerykański piosenkarz i kompozytor



  • 1997 - na pustyni w Nevadzie brytyjski pojazd kołowy z silnikiem rakietowym przekroczył barierę dźwięku, stając się najszybszym „samochodem” świata. Pojazd kierowany przez Andy’ego Greena, pilota brytyjskich Królewskich Sił Powietrznych (Royal Air Force – RAF), rozpędził się do 1229,8 km/h (prędkość dźwięku przy ziemi wynosi 1224 km/h). Po godzinie wykonano drugą próbę – tym razem pojazd jechał wolniej, mimo to ponownie udało mu się pokonać barierę dźwięku.
  • 1829 - Zorganizowane wyścigi lokomotyw pod Liverpoolem wygrał parowóz konstrukcji George'a Stephensona osiągnąwszy prędkość około 45 km/h.
  • 1882 - Urodził się Karol Szymanowski, kompozytor polski okresu międzywojennego. Pochodził z kresów, był uczniem Harry’ego Neuhausa i Zygmunta Noskowskiego. Szymanowski podróżował po całym świecie, kierował warszawskim konserwatorium i Wyższą Szkołą Muzyczną w Warszawie, a w 1905 r. został jednym z założycieli spółki nakładowej o nazwie Młoda Polska. Komponował impresjonistyczne sonaty, wariacje i symfonie (m.in. III Symfonia „Pieśń o nocy”, 1916), a także opery („Król Roger”, 1924). W swojej twórczości Szymanowski często wykorzystywał motywy ludowe, zwłaszcza kurpiowskie i góralskie (balet „Harnasie”, 1933), miał też w swym dorobku liczne artykuły publicystyczne.
  • 1927 - W Nowym Jorku odbył się publiczny pokaz pierwszego udanego filmu dźwiękowego "Śpiewak jazzbandu" ("The Jazz Singer") z Alem Jolsonem w roli głównej.
  • 1973 - Wybuch tzw. wojny Jom Kippur. 6 października 1973 r. Egipt i Syria zaatakowały Izrael z zamiarem odzyskania terenów utraconych w 1967 r. w czasie tzw. wojny sześciodniowej. Arabowie przeprowadzili jednoczesny atak w czasie Jom Kippur, jednego z najważniejszych świąt judaizmu, licząc na zaskoczenie przeciwnika. Syryjczycy zajęli Wzgórza Golan, a armia pancerna Egipcjan przekroczyła Kanał Sueski i rozpoczęła szturm w głąb potężnych umocnień izraelskich zwanych linią Bar-Lev na półwyspie Synaj. W połowie października Izraelczycy rozpoczęli kontrofensywę na obu frontach. Po ciężkich walkach Syryjczycy wycofali się ze Wzgórza Golan, a Egipcjanie wskutek sprawnej akcji lądowo powietrznej Izraelczyków zostali okrążeni i rozbici. Dalsze działania zostały przerwane pod naciskiem mocarstw światowych i Rady Bezpieczeństwa ONZ.
  • 1518 -Urodził się Tintoretto, malarz włoski
  • 1912 - Urodził się Michelangelo Antonioni, włoski reżyser filmowy
  • 1913- Zmarł Rudolf Diesel, konstruktor niemiecki. Specjalizował się w konstruowaniu silników spalinowych. W 1897 r. zbudował pierwszy w pełni udany silnik wysokoprężny napędzany olejem napędowym. W silniku Diesla następował samoczynny zapłon wywoływany przez sprężenie powietrza do 3,5 MPa. Konstrukcja ta Diesla jest dziś powszechnie stosowana w samochodach osobowych i ciężarowych, a także w różnego typu urządzeniach przemysłowych.
  • 1933 - Utworzenie faszystowskiej Falangi w Hiszpanii.
  • 1943 - Urodził się Lech Wałęsa, działacz związkowy i polityk, z zawodu elektryk. Pracował jako elektrotechnik, następnie elektryk w Stoczni Gdańskiej. Kilkakrotnie zwalniano go z pracy za działalność w niezależnych związkach zawodowych. W 1970 r. został członkiem stoczniowego Komitetu Strajkowego, potem został współzałożycielem Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża. W sierpniu 1980 r. jako przewodniczący Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego podpisał tzw. porozumienia sierpniowe z komisją rządową. Wkrótce potem został jednym z założycieli Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”, na którego czele stał w następnych latach jako przewodniczący Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”. W czasie stanu wojennego został internowany, a po uwolnieniu kontynuował działalność konspiracyjną. W 1989 r. uczestniczył w obradach Okrągłego Stołu, które doprowadziły do rozpisania wolnych wyborów w Polsce i upadku komunizmu. W latach 1990– 1995 Lech Wałęsa sprawował urząd prezydenta RP i zwierzchnika Sił Zbrojnych. Opowiadał się za systemem prezydenckim, lecz nie zdołał utworzyć własnego obozu politycznego i mimo kilkakrotnych prób nie odzyskał już później dawnego wpływu na politykę państwa. W 1983 r. otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla, otrzymał też doktoraty honoris causa wielu uczelni, m.in. prestiżowego Uniwersytetu Harvarda w 1983 r. Już wkrótce na ekrany kin wejdzie film Andrzeja Wajdy "Wałęsa. człowiek z nadziei".


  • 1890 - Urodził się Stan Laurel, komik z duetu Flipa i Flapa. Debiutował jako dubler Charliego Chaplina, a następnie na stałe związał się z filmem. Od 1927 r. występował w duecie z Oliverem Hardym, z którym stworzył najpopularniejszy duet komików w historii kina, występujących na ekranie jako Flip i Flap. Laurel był mózgiem przedsięwzięcia, co zostało docenione w roku 1960, kiedy to wręczono aktorowi Oscara za wkład w rozwój komedii. 1903 - Henry Ford i Horace Dodge zarejestrowali w Detroit firmę The Ford Motor Company, w której wkrótce rozpoczęto masową produkcję samochodów osobowych o nazwie Model A. Sam Ford był wicedyrektorem i głównym konstruktorem tego przedsiębiorstwa, które stało się wkrótce jednym z największych na światowym rynku motoryzacyjnym.
  • 1963 - o godz. 10:30, w Związku Radzieckim wystartował statek kosmiczny "Wostok-6" z pierwszą kobietą na pokładzie, Walentyną Tiereszkową - inżynierem i pułkownikiem lotnictwa. Jej misja zakończyła się pełnym sukcesem. Był to jej jedyny lot. Po triumfalnym powrocie na ziemię wszyscy chcieli z bliska zobaczyć Walentynę Tiereszkową pierwszą w świecie "podniebną miss". Walentyna Tiereszkowa po powrocie otrzymała nie tylko ówczesne najwyższe odznaczenie państwowe - została bohaterką Związku Radzieckiego - ale stała się także bohaterką bigbitowych przebojów, uczestniczyła w licznych spotkaniach z uwielbiającymi ją ludźmi - także Polakami.




  • 1977 - Zmarł Wernher von Braun, niemiecki konstruktor broni rakietowej. Był od 1930 r. aż do końca II wojny światowej aktywnie zaangażowany w badania nad konstrukcją rakiet wojskowych w Niemczech. Jako ekspert w dziedzinie pocisków balistycznych w latach 1937–1945 był kierownikiem technicznym wojskowego ośrodka badań rakietowych Peenemünde. Pod kierunkiem Brauna powstawały m.in. słynne rakiety dalekiego zasięgu V-2. Po zakończeniu wojny von Braun znalazł się w Stanach Zjednoczonych, gdzie na zlecenie rządu amerykańskiego opracował serię pocisków balistycznych oraz układów napędowych statków kosmicznych.
  • 1672 - Urodził się Piotr I Wielki, car Rosji. Był twórcą nowoczesnej Rosji. Poszerzył granice państwa ku Bałtykowi, unowocześnił system władzy i armię, następnie pokonał Szwecję w wojnie północnej z lat 1700–1721, anektował Estonię, Łotwę oraz część Finlandii i ogłosił się cesarzem Rosji. W 1703 r. wybudował nowe miasto, Petersburg, i uczynił je stolicą państwa. Swoje cele osiągał brutalnymi i okrutnymi metodami, nie przebierając w środkach. Był to jednak rezultat bezwzględnej walki o władzę, w jakiej kształtował się charakter cara Piotra I.
  • 1781 - Urodził się George Stephenson, konstruktor lokomotywy
  • 1815 - Zakończyły się obrady Kongresu Wiedeńskiego. Był to zjazd dyplomatów 16 największych państw europejskich. Kongres został zwołany w celu uporządkowania polityki europejskiej po zwycięstwie nad napoleońską Francją.
  • 1870 - Zmarł Charles Dickens, jeden z najsłynniejszych pisarzy angielskich drugiej połowy XIX wieku. Początkowo pracował jako dziennikarz. Z czasem zajął się również pisarstwem, któremu oddał się całkowicie po sukcesie czytelniczym „Klubu Pickwicka”
  • 1934 - Odbyła się premiera pierwszego filmu z Kaczorem Donaldem.





  • 1963 - Urodził się Johnny Depp, aktor amerykański.
  • 1818 - Urodził się Karol Marks, filozof niemiecki, ekonomista, publicysta i działacz polityczny. Współpracował i przyjaźnił się z Fryderykiem Engelsem, z którym opublikował w 1848 r. "Manifest komunistyczny". Wg Marksa siłą napędową dziejów jest rewolucja proletariacka będąca wynikiem walki klasowej. Ostatecznym celem rewolucji powinno być powstanie bezklasowego i bezpaństwowego społeczeństwa komunistycznego. Jednym z najważniejszych dzieł Marksa był trzytomowy "Kapitał".
  • 1819 - Urodził się Stanisław Moniuszko, kompozytor uważany za twórcę polskiej opery narodowej. Z zawodu był organistą, pracował też jako dyrektor teatru i nauczyciel gry na fortepianie. Był zafascynowany folklorem, zarówno w zakresie tematyki ludowej, jak i stylizacji tańca i melodii, co widać zwłaszcza w słynnej operze "Halka". Kompozytor często akcentował siłę tradycji narodowej i rolę uczuć patriotycznych, m.in. w utworach "Straszny dwór", "Hrabina" czy "Verbum nobile".
  • 1821 - na Wyspie św. Heleny zmarł Napoleon Bonaparte, polityk i jeden z największych wodzów w dziejach ludzkości. Zmarł otruty przez jednego ze swoich najbliższych współpracowników.
  • 1846 - Urodził się Henryk Sienkiewicz. Zyskał sławę jednego z największych twórców prozy polskiej i światowej jako autor powieści historycznych pisanych "ku pokrzepieniu serc", bardzo często przenoszonych później na ekran. "Trylogia", składająca się z "Ogniem i mieczem", "Potopu" i "Pana Wołodyjowskiego", została sfilmowana przez Jerzego Hoffmana, "Krzyżaków" zekranizował Aleksander Ford, a powieść o Rzymie z czasów Nerona, zatytułowana "Quo vadis", była ekranizowana trzykrotnie, we Włoszech i w USA. W 1905 r. Sienkiewicz otrzymał literacką Nagrodę Nobla za całokształt twórczości.
  • 1891 - Otwarcie nowojorskiej Carnegie Hall. Jest jedną z najsłynniejszych i najbardziej renomowanych sal koncertowych świata. Jej nazwa pochodzi od nazwiska Andrew Carnegiego, głównego sponsora budowy.
  • 1921 - Paryska projektantka Gabrielle Bonheur, znana jako "Coco" Chanel, zaprezentowała perfumy Chanel No 5 - lubiane i sprzedawane do dzisiaj.
  • 1964 - Prezentacja pierwszego faksu. Został pokazany w Nowym Jorku w salonie wystawowym firmy Xerox. Aparat o nazwie Xerox LDX był sporych rozmiarów, zawierał oddzielne skanery i specjalne łącza telefoniczne. Wynajęcie urządzenia kosztowało miesięcznie 859 dolarów, a każde połączenie wymagało odrębnej opłaty.
45678910