Radio Szczecin
Fot. Przemysław Gołyński
25 kwietnia mijają dokładnie 74 lata od dnia kiedy ostatni konwój - złożony z 20 białych autobusów Szwedzkiego Czerwonego Krzyża wypełnionych prawie tysiącem więźniów - opuścił niemiecki, nazistowski obóz koncentracyjny w Ravensbruck.
Jakie były kulisy słynnej akcji ratowania więźniów z obozów koncentracyjnych w ostatnich dniach II wojny światowej?
Przez ponad 60 lat Szwedzi żyli legendą Białych Autobusów, które jakoby uratowały z obozów kilkanaście tysięcy Żydów przed Zagładą. Fakty mają się jednak nieco inaczej...
Akcja została rozpoczęta w 1944 roku dzięki staraniom norweskich dyplomatów. Chodziło o ewakuację osadzonych w obozach koncentracyjnych członków norweskiego ruchu oporu. 7 września tego samego roku ambasador Szwecji w Berlinie, Arvid Richert wystosował do niemieckiego rządu oficjalną prośbę o zwolnienie - internowanych w obozach III Rzeszy - norweskich studentów. 2 listopada Hitler udzielił zgodę na powrót do domu 130 chorych Norwegów.
Reakcja Niemców na prośbę Szwedów daje Norwegom nadzieję na "ugranie" czegoś więcej. 30 listopada 1944 roku norweski minister Niels Dietlef proponuje rządowi Szwecji utworzenie misji Szwedzkiego Czerwonego Krzyża.
Pomysł akceptują Szwedzi. Misję ratowniczą otrzymuje viceprzewodniczący tej organizacji, hrabia Folke Bernadotte. Jako członek szwedzkiego dworu, hrabia posiadał dobre kontakty z niemieckim Czerwonym Krzyżem, którego szefem był w tamtym czasie, obergruppenfuhrer SA książe Karol Edward, dziadek obecnego króla Szwecji Karola XVI Gustawa.
Na bezpośrednie rozmowy z Himmlerem Bernadotte udaje się w lutym 1945 roku. Jego celem - zgodnie z wytycznymi MSZ - jest uzyskanie zgody Niemców na uwolnienie i transport do Szwecji lub Danii więzionych w niemieckich obozach Duńczyków i Norwegów.
Na bezpośrednie rozmowy z Himmlerem Bernadotte udaje się w lutym 1945 roku. Jego celem - zgodnie z wytycznymi MSZ - jest uzyskanie zgody Niemców na uwolnienie i transport do Szwecji lub Danii więzionych w niemieckich obozach Duńczyków i Norwegów.
Himmler godzi się, aby Szwedzi przetransportowali do obozu Neunegamme, w pobliżu granicy z Danią wszystkich skandynawskich więźniów niemieckich obozów koncentracyjnych oraz urodzone w Szwecji Niemki i ich dzieci.
Światowy Kongres Żydów dowiaduje się o misji Bernadotte i apeluje do szwedzkiego rządu, aby Białe Autobusy zabierały z obozów również Żydów. Otrzymuje odmowę.
W marcu - po rozmowach z Kaltenbrunnerem i adiutantem Himmlera, Schellebergiem - Bernadotte otrzymuje pozwolenie na ewakuację z obozów także skandynawskich Żydów. 12 marca do bazy koło Hamburga docierają pierwsze "Białe Autobusy". Rozpoczyna się akcja ratownicza.
Pierwsze transporty duńskich i norweskich więźniów z obozu Sachenhausen trafiły do obozu Neuengamme blisko granicy z Danią 16 marca. W ciągu kilku dni obóz zaczął się zapełniać i liczył już ponad 3 tysiące Skandynawów.
W marcu - po rozmowach z Kaltenbrunnerem i adiutantem Himmlera, Schellebergiem - Bernadotte otrzymuje pozwolenie na ewakuację z obozów także skandynawskich Żydów. 12 marca do bazy koło Hamburga docierają pierwsze "Białe Autobusy". Rozpoczyna się akcja ratownicza.
Pierwsze transporty duńskich i norweskich więźniów z obozu Sachenhausen trafiły do obozu Neuengamme blisko granicy z Danią 16 marca. W ciągu kilku dni obóz zaczął się zapełniać i liczył już ponad 3 tysiące Skandynawów.
Do obozu trafiły również Szwedki z obywatelstwem niemieckim. Niemcy wydali Bernadotte zgodę aby opróżniać Neuengamme z więźniów innych narodowości i przewozić ich Białymi Autobusami do innych obozów koncentracyjnych.
Na początku kwietnia Niemcy zgodzili się na ewakuację do Danii i Szwecji Dunek i Szwedek oraz chorych Skandynawów. Kilkanaście dni później Kaltenbrunner zgodził się, aby "Białe Autobusy" zabrały ponad 400 duńskich Żydów z obozu w Theresienstad.
Na początku kwietnia Niemcy zgodzili się na ewakuację do Danii i Szwecji Dunek i Szwedek oraz chorych Skandynawów. Kilkanaście dni później Kaltenbrunner zgodził się, aby "Białe Autobusy" zabrały ponad 400 duńskich Żydów z obozu w Theresienstad.
24 kwietnia Himmler zgodził się w końcu - w zamian za przekazanie wiadomości generałowi Eisenhowerowi o gotowości do podjęcia przez niego rozmów - aby Szwedzi zabierali z obozów kogo chcą. Od rządu ze Sztokholmu otrzymali jednak polecenie, by ewakuować więźniów pochodzących z Europy Zachodniej. Polaków i Żydów mieli zabierać w ostateczności.
Przekonał się o tym polski Żyd, Berek Jakubowicz, słynny dentysta z Auschwitz, który znalazł się w jednym z obozów przesiedleńczych. Odwiedziły go słynne już wtedy szwedzkie "Białe Autobusy".
Przekonał się o tym polski Żyd, Berek Jakubowicz, słynny dentysta z Auschwitz, który znalazł się w jednym z obozów przesiedleńczych. Odwiedziły go słynne już wtedy szwedzkie "Białe Autobusy".
Jakubowicz udaje Francuza i Szwedzi zabierają go wraz z innym więźniami do Neustadt skąd mają wyruszyć statki w kierunku Szwecji. Na miejscu Szwedzi nabierają jednak podejrzeń co do kraju pochodzenia kilkudziesięciu pasażerów autobusu.
- Dowódca rozkazał, aby wszyscy Polacy wystąpili z szeregu. W przeciwnym razie w dalszą podróż nie zabierze nikogo. Wystąpiliśmy z szeregu, ale błagaliśmy Szwedów, aby Ci pozwolili nam wejść na pokład. Szwedzi na prośby nie zareagowali, tłumacząc się umową z Himmlerem - powiedział przed laty szwedzkiemu radiu Jakubowicz.
Około 60 polskich więźniów zostaje przez Szwedów oddanych w ręce Niemców.
- Dowódca rozkazał, aby wszyscy Polacy wystąpili z szeregu. W przeciwnym razie w dalszą podróż nie zabierze nikogo. Wystąpiliśmy z szeregu, ale błagaliśmy Szwedów, aby Ci pozwolili nam wejść na pokład. Szwedzi na prośby nie zareagowali, tłumacząc się umową z Himmlerem - powiedział przed laty szwedzkiemu radiu Jakubowicz.
Około 60 polskich więźniów zostaje przez Szwedów oddanych w ręce Niemców.
Wielu z nich zginęło po zbombardowaniu przez aliantów statku "Cap Arcona".
Dzięki decyzjom podejmowanym - często na własną rękę - przez dowódców konwojów z obozu w Ravensbruck uratowano około 1500 więźniarek różnych narodowości, w tym kilkaset Polek. Świadczą o tym protokoły przesłuchań zgromadzone w Polskim Instytucie Źródłowym w Lund.
Z misji hrabiego Bernadotte - według ostatnich oficjalnych danych - skorzystało łącznie około 15 tys. osób. Połowę z nich stanowili Skandynawowie. Potwierdzone źródła mówią o uratowanych 450 skandynawskich Żydach i o 1 tys. polskich Żydówek.
Z misji hrabiego Bernadotte - według ostatnich oficjalnych danych - skorzystało łącznie około 15 tys. osób. Połowę z nich stanowili Skandynawowie. Potwierdzone źródła mówią o uratowanych 450 skandynawskich Żydach i o 1 tys. polskich Żydówek.
Przemysław Gołyński
