Opowieść funkcjonariusza NKWD: „Nawet do zabicia trzeba przyzwyczajenia, nie każdy to potrafi. K...a! Każesz człowiekowi klęknąć i strzelasz z nagana prawie na wprost w lewą część potylicy... koło lewego ucha... Pod koniec zmiany ręka zwisała jak powróz. Bolał zwłaszcza palec wskazujący. My też mieliśmy plany, jak w każdej instytucji. Jak w fabryce. Początkowo nie mogliśmy tego planu wykonać. Nie mogliśmy po prostu fizycznie. Wtedy wezwano lekarzy. Konsylium. Zlecili co następuje: dwa razy na tydzień wszystkim żołnierzom trzeba zrobić masaż. Masaż prawej ręki i palca wskazującego. Koniecznie trzeba masować palec wskazujący, bo przy strzelaniu jest najbardziej obciążony.”
Kiedy zaczęłam czytać książkę Swietłany Aleksijewicz „Czasy secondhand. Koniec czerwonego człowieka”, miałam dużo pytań, na które chciałam znaleźć odpowiedzi: kim jest homo sovieticus? Ile z niego zostało w ludziach? Ile we mnie (mimo że nie mieszkałam w ZSRR)? Czy frustracjami homo sovieticusa, któremu zawalił się świat po upadku Związku Radzieckiego, można wytłumaczyć to, co obecnie dzieje się w Rosji?
Lecz im bardziej zanurzałam się w spisane przez Aleksijewicz historie, tym mniej wiedziałam.
I kiedy tak przechodziłam z jednej mrocznej historii w kolejną, jeszcze mroczniejszą, zdałam sobie sprawę, że mam już właściwie tylko jedno pytanie: gdzie zaczyna się i kończy człowieczeństwo? W chwili, kiedy to sobie uświadomiłam, jeden z bohaterów odpowiedział na to pytanie. Nie chcecie wiedzieć, jaka to była odpowiedź...
Przez to, co napisałam, można odnieść wrażenie, że to „Czasy secondhandu...” to opowieść o katach, oprawcach. Tak nie jest. To rzecz utkana ze wspomnień bardzo różnych ludzi, z różnych środowisk, różnych zawodów. Także z historii tak zwanych zwykłych ludzi, w których życie wkroczyła Historia.
Nie wiem, czy uda mi się dotrwać do końca tej książki. Bo wytrzymałość emocjonalna ma swoje granice. W każdym razie moja. Z drugiej strony być może to coś w rodzaju obowiązku? Ale jeśli przeczytam, to czy będę mądrzejsza czy coś zrozumiem?