Dokument zmienił ustrój państwa na monarchię konstytucyjną. Regulował zasady funkcjonowania władz państwowych oraz prawa i obowiązki obywateli Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Wprowadzał trójpodział władzy na: ustawodawczą (dwuizbowy parlament), wykonawczą (król) i sądowniczą oraz znosił wolną elekcję i zasadę liberum veto. Gwarantował tolerancję religijną. Zgodnie z zapisami, chłopi zostali wzięci pod ochronę państwa. Ustawa rządowa zapowiadała także reformę sądownictwa.

Próby przeprowadzenia reform zawartych w Konstytucji, zostały zniweczone już w połowie 1792 roku przez konfederację targowicką zawiązaną w porozumieniu z carycą Rosji Katarzyną II oraz wkroczenie wojsk rosyjskich do Rzeczypospolitej. Po utracie niepodległości w 1795 roku, przez 123 lata rozbiorów, konstytucja była symbolem dążeń narodu, dokumentem przypominającym o tradycjach niepodległościowych naszego państwa. Później odwoływali się do niej także twórcy konstytucji polskich w XX wieku.

W 1791 roku dzień 3 maja został uznany za święto Konstytucji 3 maja. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, rocznicę Konstytucji 3 maja zatwierdzono jako święto narodowe uchwałą Sejmu Ustawodawczego z 29 kwietnia 1919 r. Po drugiej wojnie światowej władze komunistyczne zastąpiły święto obchodzonym dwa dni wcześniej 1 Maja, a w 1951 roku - zdelegalizowały. Po zmianie ustroju, od kwietnia 1990 r., święto 3 Maja jest świętem narodowym. Obchodzimy je pod nazwą Święto Narodowe Trzeciego Maja. Dzień ten jest dniem wolnym od pracy.

Prace nad Konstytucją z 1791 roku prowadził król Stanisław August Poniatowski wspólnie z Ignacym Potockim, Hugonem Kołłątajem, Stanisławem Staszicem i Stanisławem Małachowskim. Głównym celem jaki przyświecał jej twórcom było ratowanie Rzeczypospolitej po I rozbiorze, przeprowadzonym przez Rosję, Prusy i Austrię w 1772 roku.

Konstytucja zmieniła ustrój państwa na monarchię konstytucyjną, zastępując anarchię, popieraną przez część krajowych magnatów. Częściowo ograniczyła wpływy magnaterii na elekcję, Senat oraz zarządzanie krajem. Mieszczanie zyskali prawo do nabywania dóbr i uzyskiwania nobilitacji. Ustawa wprowadziła polityczne zrównanie mieszczan i szlachty. Dzięki jej zapisom chłopi zostali wzięci pod ochronę państwa, co pozwoliło na złagodzenie niektórych nadużyć pańszczyzny.

Poprzez wprowadzenie jednolitego rządu, skarbu i wojska została zniesiona odrębność pomiędzy Koroną i Litwą. Katolicyzm uznano za religię panującą, przy zachowaniu tolerancji innych wyznań, uznanych przez państwo. Wprowadzono trójpodział władzy. Władzę ustawodawczą miał sprawować dwuizbowy Sejm o dwuletniej kadencji. Zmniejszono rolę Senatu. Zniesiono zasadę liberum veto, czyli możliwość blokowania uchwał przez pojedynczych posłów. Decyzje Sejmu miały zapadać zwykłą większością głosów.

Władzę wykonawczą Konstytucja przyznawała królowi oraz radzie, tzw. Straży Praw, w której skład wchodził prymas oraz pięciu ministrów mianowanych przez króla: policji, pieczęci (czyli spraw wewnętrznych), interesów zagranicznych, wojny i skarbu. Król otrzymał prawo nominacji biskupów i senatorów, a w czasie wojny miał sprawować naczelne dowództwo nad wojskami.

Konstytucja 3 maja znosiła wolną elekcję. Wprowadzała zapis, że po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego tron będzie dziedziczony, a nowa dynastia będzie wybierana przez szlachtę, wyłącznie w wypadku śmierci króla, który nie miał potomstwa.

Próba wprowadzenia w życie Konstytucji została zniweczona już w połowie 1792 roku przez spisek magnacki jakim była konfederacja targowicka. 27 kwietnia w Petersburgu przeciwnicy reform Sejmu Czteroletniego pod hasłem obrony zagrożonej wolności, zawiązali konfederację przeciw Konstytucji 3 maja w celu przywrócenia starego porządku i utraconych przywilejów. Przywódcy konfederacji - Stanisław Szczęsny Potocki, Franciszek Branicki, Józef Kossakowski i Seweryn Rzewuski - ogłosili jej akt w miejscowości Targowica.

Zawiązanie konfederacji posłużyło Rosji jako pretekst do interwencji zbrojnej w Rzeczypospolitej. Targowiczanie zwrócili się o pomoc wojskową do cesarzowej Rosji, którą uzyskali i 18 maja 1792 roku na Polskę uderzyła 100-tysięczna armia rosyjska. Rozpoczęła się wojna polsko-rosyjska, która trwała kilka miesięcy. Zakończyła się klęską stronnictwa patriotycznego, dążącego do przeprowadzenia reform. 24 lipca 1792 roku król Stanisław August przystąpił do konfederacji targowickiej. To zakończyło realizację postanowień Konstytucji 3 maja. Ostatecznie dokument został uchylony przez sejm grodzieński 23 listopada 1793 roku.